ΕΜΒΟΕΣ ΩΤΩΝ

Ο όρος εμβοές ώτων περιγράφει τη συνειδητή αντίληψη μιας ακουστικής αίσθησης με την απουσία, όμως, του αντίστοιχου εξωτερικού ερεθίσματος. Πρόκειται για την  αίσθηση ενός ήχου στα αυτία ή στο κεφάλι του ατόμου, ο οποίος ήχος δεν προέρχεται από το περιβάλλον. Οι εμβοές μπορούν να είναι υποκειμενικές, δηλαδή να γίνονται αντιληπτές αποκλειστικά και μόνο από τον ασθενή και σπανιότερα αντικειμενικές, δηλαδή, να είναι αντιληπτές τόσο από τον ασθενή, όσο και από τον εξεταστή. Εντοπίζονται στο ένα ή και στα δύο αυτιά ή κεντρικά μέσα στο κεφάλι, αν και ορισμένοι ασθενείς περιγράφουν ένα εξωτερικό σημείο προέλευσης. Η αντίληψη της έντασης και του ρυθμού τους μπορεί να ποικίλει. Μερικοί από τους πιο κοινούς ήχους με τους οποίους μοιάζουν οι εμβοές είναι το βουητό, το σφύριγμα, ο βρυχηθμός, τα παράσιτα ραδιοφώνου, το κουδούνισμα, οι ήχοι «κλικ» κ.ά. Μελέτες, που έχουν διεξαχθεί κυρίως στη δυτική Ευρώπη ή στις ΗΠΑ, έχουν δείξει ότι περίπου το 10% – 15% του ενήλικου πληθυσμού πάσχει από εμβοές.

Οι εμβοές μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι συνδέονται συχνά με διαταραχές της διάθεσης, όπως την κατάθλιψη, αλλά και με ευερεθιστότητα. Πολύ συχνά οι ασθενείς παραπονιούνται ότι έχουν έλλειψη ενέργειας, ενώ δυσκολεύονται στη συγκέντρωση και τη μνήμη. Τέλος, μεγάλο ποσοστό ασθενών με εμβοές υποφέρει από διαταραχές στον ύπνο.

ΑΙΤΙΑ

Κάθε είδος εμβοών κρύβει ένα διαφορετικό παθολογικό μηχανισμό που πιθανόν τις προκαλεί. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι αντικειμενικές εμβοές, συνήθως μπορούν να προκύψουν, λόγω των παρακάτω αιτίων: μυοκλονικών συσπάσεων των μυών του μέσου ωτός ή της υπερώας, αγγειακών δυσπλασιών του έσω ωτός, ανευρυσμάτων, αγγειακών στενώσεων, αρτηριοφλεβικής επικοινωνίας, ενδοκράνιας υπέρτασης, παθολογίας της ευσταχιανής σάλπιγγας κ.ά. Αντίστοιχα, στα αίτια των υποκειμενικών εμβοών συμπεριλαμβάνονται η απώλεια ακοής (κυρίως βαρηκοΐα από χρόνια έκθεση σε θορυβώδες περιβάλλον ή πρεσβυακουσία), το σύνδρομο Meniere,  η απόφραξη του ωτός από κυψελίδα ή ωτίτιδα, η ωτοσκλήρυνση, το τραύμα κεφαλής και τραχήλου, οι διαταραχές της κροταφογναθικής άρθρωσης, το βαρότραυμα, τα μεταβολικά νοσήματα (όπως υποθυρεοειδισμός), τα αυτοάνοσα νοσήματα, τα αιματολογικά νοσήματα, οι όγκοι κεφαλής και τραχήλου (όπως ακουστικό νευρίνωμα), η υπέρταση, οι διαταραχές της αιματικής ροής, οι μικροαγγειακές δυσπλασίες, τα ψυχιατρικά νοσήματα, η χρήση ωτο- τοξικών φαρμάκων και άλλες παθήσεις, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η αναιμία, οι αλλεργίες, ο υποθυρεοειδισμός, ο διαβήτης, κ.ά.

Σε μερικούς ανθρώπους, η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα και η λήψη καφεΐνης μπορεί να αυξήσουν τις εμβοές, ενώ επιπλέον παράγοντες επιδείνωσής τους είναι το άγχος και η κόπωση.

Σε κάθε περίπτωση, για την ορθή εκτίμηση των ασθενών με εμβοές απαραίτητος κρίνεται ο ιατρικός έλεγχος, όπως η πλήρης ωτορινολαρυγγολογική εξέταση, η οποία περιλαμβάνει τη λήψη ενός ολοκληρωμένου ιατρικού ιστορικού, την κλινική εξέταση και μια σειρά διαγνωστικών εξετάσεων.

ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Εάν υπάρχει εστιασμένο σωματικό πρόβλημα, η θεραπεία προσαρμόζεται στην αντιμετώπιση αυτού και διαφέρει αναλόγως με την παθογένεια. Εάν, ωστόσο, δεν υπάρχει κάποια ιατρική θεραπεία ή η αιτιολογία των εμβοών είναι ασαφής, τότε προτείνονται ψυχολογικές θεραπείες που επικεντρώνονται στη μείωση των επιπτώσεων των εμβοών, παρά στην εξάλειψή τους.

Tόσο η Βρετανική Ένωση Εμβοών  (British Tinnitus Association – BTA), όσο και το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας (National Health System – NHS) αναφέρουν ότι επί του παρόντος οι ψυχολογικές παρεμβάσεις, όπως η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ), ξεχωρίζουν ως οι πιο αποτελεσματικές θεραπείες για την μείωση των επιπτώσεων των εμβοών στη ζωή του ατόμου.

Συμπληρωματικά, η BTA προτείνει ως στρατηγική διαχείρισής τους τη σωματική άσκηση, η οποία ωθεί το σώμα να επιτύχει υψηλότερο επίπεδο ευεξίας και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό βοηθά το άτομο να αγνοήσει και να αντιμετωπίσει ευκολότερα τις εμβοές, καθώς και να κοιμηθεί καλύτερα. Επιπρόσθετα, προτείνεται η ηχοθεραπεία-ηχοκάλυψη.  Η ηχοθεραπεία- ηχοκάλυψη έχει ως στόχο την εφαρμογή ενός εξωτερικού ήχου για την επικάλυψη των εμβοών. Οι εμβοές μπορεί να επικαλυφθούν επιτυχώς σε ποσοστό 95% των ασθενών με τη χρήση ενός εξωτερικού ήχου κάλυψης, που εκπέμπεται από έναν ειδικό εξοπλισμό, τόσο με φορητές συσκευές (με ακουστικό βαρηκοΐας), όσο και με μη-φορητές συσκευές (όπως επιτραπέζια μηχανήματα ήχου ή ακόμη και το βουητό ενός ανεμιστήρα). Αποτελεσματική φαίνεται να είναι και η θεραπεία επανεκπαίδευσης των εμβοών (Tinnitus retraining therapy – TRT), η οποία βασίζεται στην εξοικείωση του νευρικού συστήματος του ατόμου στην αντίδραση που του προκαλείται από τις εμβοές. Η θεραπεία επανεκπαίδευσης των εμβοών είναι διαφορετική από τη θεραπεία ηχοκάλυψης. Στην πρώτη, το επίπεδο του ήχου που παράγεται από την συσκευή ήχων πρέπει να βρίσκεται σε κατώτερο επίπεδο σε σχέση με αυτό της αντιλήψεως των εμβοών. Στη δεύτερη, η ένταση του ήχου είναι σε υψηλότερο επίπεδο από αυτή της αντιλήψεως των εμβοών. Τέλος, ως τρόπος διαχείρισης των εμβοών προτείνεται από την BTA η χαλάρωση, καθώς το να μάθει ο πάσχων να χαλαρώνει σωστά είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να βοηθηθεί. Πολλοί άνθρωποι που ασκούν συστηματικά τεχνικές χαλάρωσης λένε ότι μειώνεται η ένταση των εμβοών και γίνεται ευκολότερη η αγνόηση των θορύβων τους. Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνονται τεχνικές χαλάρωσης, όπως η yoga και η προοδευτική νευρομυϊκή χαλάρωση.

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η ΓΣΘ αποσκοπεί στην τροποποίηση της αντίδρασης του  ατόμου απέναντι στις εμβοές. Δεν στοχεύει στην εξάλειψη της ακουστικής αντίληψης, αφού αυτό ακόμα δεν είναι εφικτό, αλλά στη μείωση ή τη διόρθωση της αρνητικής αντίδρασης του πάσχοντος απέναντι στις εμβοές. Mπορεί να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί την επίδραση που έχουν οι εμβοές στη ζωή του, προσφέροντας τεχνικές που συνδράμουν στην αντιμετώπιση του άγχους και της ανησυχίας.

Η ΓΣΘ περιλαμβάνει τεχνικές χαλάρωσης, σταδιακή επαφή/ έκθεση  του ατόμου σε καταστάσεις που επιδεινώνουν τις εμβοές, προκειμένου να προωθήσει την εξοικείωση του με αυτές και τη μείωση της υποκειμενικής ενόχλησης, τεχνικές νοερής απεικόνισης, απόσπασης προσοχής και διαχείριση υγιεινής ύπνου.

Οι τεχνικές που αφορούν στην προσοχή αποσκοπούν στο να επιτρέψουν την εξοικείωση με το εκάστοτε ενοχλητικό/απειλητικό ερέθισμα, δηλαδή τη διαδικασία κατά την οποία το άτομο συνηθίζει την ύπαρξη ενός ερεθίσματος, μη δίνοντας του πλέον την ίδια σημασία ή και σχεδόν αγνοώντας την ύπαρξή του. Παραδείγματα τέτοιου είδους εξοικείωσης μπορούν να είναι μια συσκευή που βουίζει και μετά από λίγο σταματάμε να την ακούμε ή ένα κόσμημα στο χέρι που μετά από κάποιο σημείο σταματάμε να το νιώθουμε κ.ά.

Συμπληρωματικά, οι τεχνικές απόσπασης προσοχής βασίζονται στο γεγονός ότι, όταν το άτομο εστιάζει την προσοχή του σε ένα υποκείμενο σύμπτωμα, τόσο αυτό μεγεθύνεται και διογκώνεται. Για παράδειγμα, εάν εστιάσει κανείς την προσοχή του στην κατάποσή του, πιθανόν να αισθανθεί δυσφορία και να θεωρήσει ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά με αυτή ή εάν εστιάσει την προσοχή του στο πόνο που αισθάνεται στο χέρι του τότε αισθάνεται τον πόνο πιο έντονα κ.ά. Όταν το άτομο εστιάζει την προσοχή του στις εμβοές εμποδίζει την φυσική διαδικασία της εξοικείωσης.

Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, κατά τη ΓΣΘ διενεργούνται πειράματα εστίασης και απόσπασης προσοχής. Κύριος στόχος αυτών των πειραμάτων είναι η κατάδειξη πως όσο περισσότερο σκεπτόμαστε ένα ερέθισμα, τόσο αυτό γίνεται όλο και μεγαλύτερης σημασίας. Ένα τέτοιο πείραμα είναι αυτό της «εικονικής σημασίας» (artificial importance). Δίνεται η προτροπή στο θεραπευόμενο να διαλέξει ένα ουδέτερο (για εκείνον) ερέθισμα, ένα ερέθισμα το οποίο δε διακινεί την εμφάνιση καμίας αρνητικής/απειλητικής σκέψης. Ένα τέτοιο ερέθισμα θα μπορούσε να είναι π.χ. τα παπούτσια μίας συγκεκριμένης μάρκας. Οπότε, δίνεται η οδηγία να καταγράφεται (και μόνο) ο αριθμός των ατόμων που φοράν παπούτσια της συγκεκριμένης μάρκας που συναντά στο δρόμο του ο θεραπευόμενος για μια εβδομάδα. Κατά αυτόν τον τρόπο, γίνεται αντιληπτό πως ένα ερέθισμα, ακόμη και ένα αρχικό ασήμαντο ερέθισμα, γίνεται σημαντικό, απλά και μόνο με την αύξηση της παρατήρησής του. Επίσης, ακόμη κι αν πλέον σταματήσει η παρατήρησή του, χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα για να «χάσει» τη σημασία του. Κατ’ επέκτασιν,  ακολουθούν ασκήσεις εστίασης της προσοχής στο περιβάλλον με αποτέλεσμα να απομακρύνεται αυτή από τον ήχο των εμβοών και να μειώνεται η υποκείμενη δυσφορία.

Κλειδί της ΓΣΘ, είναι η γνωσιακή αναδόμηση των σκέψεων που συνδέονται με τις εμβοές, καθώς βασική αρχή της είναι ότι οι σκέψεις μας δεν ανταποκρίνονται πάντα στην πραγματικότητα, ούτε αντικατοπτρίζουν καθόλα την αλήθεια, αλλά είναι απλά γνώμες. Η ΓΣΘ, λοιπόν, βοηθά το άτομο στον εντοπισμό των αρνητικών αυτόματων σκέψεων, οι οποίες προκαλούνται από την ακουστική αντίληψη και στη συνέχεια το προτρέπουν να αξιολογεί την εγκυρότητά τους.

Πιο συγκεκριμένα, οι εμβοές συνήθως αξιολογούνται από το άτομο ως επιβλαβείς  ή ακόμα και καταστροφικές.. Παραδείγματος χάριν, την ώρα που το άτομο εστιάζει στον ήχο των εμβοών, μπορεί να σκεφτεί: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα, όσο υπάρχουν οι εμβοές! Μου καταστρέφουν τη ζωή!. Αυτές οι σκέψεις προκαλούν στο άτομο έντονα αρνητικά συναισθήματα, όπως στεναχώρια, άγχος, θυμό και κατ’ επέκτασιν καθορίζουν τη συμπεριφορά του, οδηγώντας το πιθανόν σε αποφυγή δραστηριοτήτων ή σε εμπλοκή σε αυτές με δυσφορία. Στη ΓΣΘ θεραπευτής και θεραπευόμενος  συνεργάζονται για να προσεγγίσουν τέτοιου είδους αυτόματες αρνητικές σκέψεις ως υποθέσεις που μπορεί να είναι μην είναι αληθινές. Αρχικό βήμα, είναι, το άτομο να καταφέρει να εντοπίζει ποιες ακριβώς είναι οι αρνητικές σκέψεις που «ξεπηδούν στο μυαλό του», την ώρα που οι εμβοές του δημιουργούν τη μεγαλύτερη αναστάτωση. Έπειτα, το άτομο μαζί με τον θεραπευτή συλλέγει στοιχεία που, από τη μία, υποστηρίζουν και, από την άλλη, αμφισβητούν την εγκυρότητα των παραπάνω αρνητικών σκέψεων. Μετά τη συλλογή αποδείξεων υπέρ και κατά των αρνητικών αυτόματων σκέψεων, ο θεραπευόμενος αντιλαμβάνεται ότι οι αυτές δεν είναι ρεαλιστικές και κατευθύνεται στο να υιοθετήσει εναλλακτικές σκέψεις, που ανταποκρίνονται ακριβέστερα στην πραγματικότητα.. Έτσι, η σκέψη ότι: «Οι εμβοές μου καταστρέφουν τη ζωή, δεν μπορώ να κάνω τίποτα όσο υπάρχουν!» μπορεί να μετατραπεί σε πιο ρεαλιστικές σκέψεις όπως: «Μπορεί οι εμβοές να είναι ενοχλητικές, αλλά είμαι ικανός να τις διαχειριστώ. Μπορώ να κάνω πολλά πράγματα και ας υπάρχουν!». Οι εναλλακτικές ρεαλιστικές σκέψεις έχουν ως αποτέλεσμα  να βιώνει ο πάσχων λιγότερο δυσφορικό συναίσθημα και κατ’ επέκτασιν το άτομο οδηγείται σε λειτουργικότερη συμπεριφορά, όπως εμπλοκή του σε δραστηριότητες, ενδιαφέροντα και υποχρεώσεις με λιγότερη δυσφορία.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Πολλές μελέτες και μετα-αναλύσεις έχουν υποστηρίξει την αποτελεσματικότητα της η ΓΣΘ για τη θεραπεία των εμβοών. Έρευνες δείχνουν σημαντική βελτίωση στην κατάθλιψη που σχετίζεται με τις εμβοές και την ποιότητα ζωής, υποδηλώνοντας ότι η ΓΣΘ έχει θετική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις εμβοές. Συμπερασματικά, η ΓΣθ αποτελεί ερευνητικώς τεκμηριωμένα την αποτελεσματικότερη θεραπεία για τη δυσφορία που σχετίζεται με τις εμβοές.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

-Andersson, G. (2002). Psychological aspects of tinnitus and the application of cognitive–behavioral therapy. Clinical Psychology Review, 22(7), 977−990. doi: 10.1016/S0272-7358(01)00124-6

-British Tinnitus Association (2021)  All you need to know about tinnitus, https://www.tinnitus.org.uk/ 

-Hesser H., Weise C., Westin V.Z., Andersson G. (2011). A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials of cognitive-behavioral therapy for tinnitus distress. Clin Psychol Rev; 31: 545–53.

–Jun, H. J., & Park, M. K. (2013). Cognitive behavioral therapy for tinnitus: evidence and efficacy. Korean journal of audiology17(3), 101–104. https://doi.org/10.7874/kja.2013.17.3.101

-National Health System,  Tinnitus. (2020), https://www.nhs.uk/conditions/tinnitus/

-Rilana F.F. Cima, Gerhard Andersson, Caroline J. Schmidt et. Al.(2014). Cognitive-Behavioral Treatments for Tinnitus: A Review of the Literature. American Academy of Audiology